Bent u op zoek naar een specialist voor het afwikkelen en vereffenen van een nalatenschap? Neem dan contact op met mr. F.W. Linders. Bel of stuur een sms of WhatsAppbericht naar telefoonnummer +31 (0)6 22 20 35 66 of stuur een e-mail naar f.linders@keizersadvocaten.nl. U kunt ook contact met ons opnemen via het algemene e-mailadres ka@keizersadvocaten.nl en het vaste telefoonnummer van kantoor +31 (0)40 24 45 600. In dit artikel leggen wij uit hoe het afwikkelen en vereffenen van een nalatenschap werkt.
Hoe werkt afwikkeling nalatenschap?
Bij de afwikkeling van een nalatenschap moet het beheren en het vereffenen van de nalatenschap goed worden onderscheiden van de verdeling van de nalatenschap.
- Met het beheren en het vereffenen van de nalatenschap wordt bedoeld dat vast komt te staan wat er in de nalatenschap zit. Het gaat er om wat er te verdelen valt. Om dat vast te stellen dienen dus eerst de bezittingen en schulden te worden vastgesteld. Mogelijk dienen zaken te worden verkocht en schulden van de erflater te worden betaald. Als dat is afgerond is het beheer en het vereffenen van de nalatenschap afgerond. Dan staat vast wat de nalatenschap inhoudt en of en zo ja wat er dan nog resteert. Dit is veelal de taak van een executeur dan wel een vereffenaar. Deze stelt dus uiteindelijk de omvang van de erfenis vast.
- Met de verdeling van de nalatenschap gaat het om de vraag wie de erfgenamen zijn en wat zij van die erfenis dan krijgen.
Beide fasen in de afwikkeling van de nalatenschap kan tot vele spanningen en ruzie leiden. In deze blog gaan wij vooral in op het beheren en het vereffenen van de nalatenschap (ad. a.). Daarbij komt kort de taak van de executeur aan bod maar vooral die van de vereffenaar.
Hoe wordt een executeur aangesteld en wat is de taak van een executeur?
In ons Burgerlijk Wetboek is veel geregeld over hoe om te gaan met een nalatenschap (of ook wel de erfenis genoemd). Indien de erflater een testament heeft laten opstellen door een notaris vormt dit primair leidraad in de afwikkeling van de nalatenschap. Via het Centraal Testamentenregister kan iedereen nagaan of er een testament is opgemaakt en als dat dan zo is, bij welke notaris dat is gebeurd.
In dat testament kan onder meer zijn bepaald wie wat krijgt (de verdeling) maar ook of er in het kader van het beheer van die vennootschap (zie hiervoor onder a) een of meerdere executeurs zijn aangewezen[1]. Iedereen kan tot executeur worden aangewezen. Het is aan de executeur om dit al dan niet na het overlijden van de erflater te aanvaarden[2]. De executeur heeft tot taak om de erfenis af te wikkelen. Daartoe beheert de executeur de nalatenschap[3]. Feitelijk beheert de executeur de administratie en zorgt er voor dat de bezittingen van de erflater optimaal geconditioneerd blijven. Ook zorgt de executeur er voor dat schulden betaald worden. Als in het testament geen executeur wordt aangewezen kan er ook niet op een andere manier een executeur worden aangesteld.
Hoe wordt een vereffenaar aangesteld?
Er kan op twee manieren een vereffenaar ten tonele komen.
- De erfgenamen aanvaarden beneficiair. Dit wordt ook wel ‘aanvaarding onder het voorrecht van boedelbeschrijving’ genoemd. Een beneficiaire aanvaarding betekent dat de erfgenaam de erfenis aanvaard. Echter, indien toch mocht blijken dat er meer schulden dan bezittingen zijn wordt deze voor dat geval toch op voorhand verworpen. Je kunt er dus op die wijze als erfgenaam nooit slechter op worden. Beneficiaire aanvaarding is veelal verstandig als er ook maar enige twijfel is over de vraag of de nalatenschap per saldo wel positief is. Want een zuivere aanvaarding van de nalatenschap betekent dat je als erfgenaam niet alleen alle rechten maar ook alle verplichtingen over neemt[4]. Met een beneficiaire aanvaarding voorkom je dat als erfgenaam. Weet je als erfgenaam op voorhand dat de erfenis per saldo negatief is, dan kan je meteen de nalatenschap verwerpen[5]. De erfgenaam of erfgenamen die beneficiair aanvaarden krijgen echter wel een taakje ‘cadeau’. Ze worden namelijk daarmee automatisch vereffenaar[6].
- Daarnaast kan de rechtbank een vereffenaar (of meerdere vereffenaars) benoemen. Dat kan op verzoek van de erfgenamen die beneficiair hebben aanvaard en dus zelf vereffenaar zijn maar dat niet willen. Maar het kan ook op verzoek van een erfgenaam, crediteur of zelfs het openbaar ministerie[7].
Wat zijn de taken van een vereffenaar?
Inleiding
De vereffenaar inventariseert het geheel, maakt bezittingen te gelde voor zover dat voor de betaling van schulden nodig is, voldoet die schulden zo veel mogelijk volgens de wettelijke rangorde en keert een eventueel restant aan de erfgenamen en eventuele andere rechthebbenden uit[8]. Wat houdt dit concreet in? Hieronder bespreken wij enkele voorbeelden.
Kan een schuld aan een overledene met een vordering op een overledene worden verrekend?
Uitgangspunt[9] is dat verrekening kan plaatsvinden. Voorwaarde is wel dat de vordering en de schuld beide vóór het overlijden zijn ontstaan dan wel direct samenhangen met een handeling van vóór het overlijden. Of alles vindt juist na het overlijden plaats. Indien iemand koopt van de vereffenaar en dat wil verrekenen met zijn vordering op de overledene vanwege een geldlening tijdens het leven gaat verrekening niet op; de koopprijs moet aan de vereffenaar worden betaald en daarnaast heeft de koper dan nog een vordering die uit de nalatenschap moet worden betaald indien daartoe middelen blijken te zijn.
Vervallen beslagen die zijn gelegd op het vermogen van de overledene?
Eenmaal gelegde beslagen vervallen (anders dan in een faillissement) niet automatisch. De vereffenaar kan daar wel de rechter om verzoeken. Dat zal worden toegewezen als dat in het belang is van de vereffening. Tijdens de vereffening kunnen geen beslagen worden gelegd.
Is een aandeel(in (een onderdeel van) een nalatenschap voor uitwinning/zekerheidstelling vatbaar?
Het gaat dan dus niet om een crediteur van de erflater maar om een crediteur van de erfgenaam. De erfgenaam kan zijn gehele aandeel vervreemden, daarop zekerheid geven en daarop kan ook beslag worden gelegd. Echter, een specifiek onderdeel uit dat aandeel (bijvoorbeeld het huis of auto) kan door crediteuren alleen worden uitgewonnen als de overige erfgenamen daarmee instemmen. Wel kan de erfgenaam op dat specifiek onderdeel een pand of hypotheek vestigen. Wil de betreffende crediteur dat pand- of hypotheekrecht dan vervolgens gaan uitwinnen, dan heeft die crediteur daarvoor weer de specifieke toestemming van de overige erfgenamen nodig.
Wat als de overledene was gehuwd in gemeenschap van goederen?
Veel personen zijn gehuwd in gemeenschap van goederen. Door het overlijden van een van hen is die huwelijksgoederengemeenschap ontbonden. Beide personen (de vereffenaar en de partner van de overledene) gaan dan over ieders aandeel in die ontbonden gemeenschap. Dat kan tot problemen leiden. De rechtbank heeft dan de mogelijkheid om op verzoek van die vereffenaar dan wel een crediteur een (al dan niet andere) vereffenaar over de huwelijksgoederen gemeenschap aan te stellen.
Is er een wettelijke rangorde van crediteuren?
Ja. Het uitgangspunt is bij het afwikkelen en vereffenen van een nalatenschap is dat alle crediteuren gelijk zijn. Maar in allerlei wettelijke bepalingen worden daar uitzonderingen op gemaakt doordat deze een voorrang krijgen (door pand/hypotheek of een preferentie). Die rangorde wordt essentieel als er te weinig is en dat is net als in een faillissement bij een vereffening van een nalatenschap geregeld het geval. Bij overlijden komt er nog een extra rangorde bij. Een hele puzzel met als uitkomst dat vaak lang niet alle crediteuren iets/alles krijgen.
Wiens belangen behartigt een vereffenaar?
De vereffenaar behartigt primair de belangen van de crediteuren van de overledene. Dat kan tot belangtegenstellingen tussen de crediteuren onderling leiden. De vereffenaar dient dat te managen. Daarbij kan de crediteur de vereffenaar ook als ‘tegenpartij’ ervaren. Na voldoening van de crediteuren komen bij een eventueel overschot de erfgenamen aan bod. De erfgenamen vormen daarmee het 2e echelon. Zij zijn in de praktijk wel vaak de personen met wie de vereffenaar het meest frequent contact onderhoudt.
Hoe wordt de vereffenaar gecontroleerd?
De vereffenaar dient periodiek een verslag in te dienen bij de rechtbank over de voortgang en afwikkeling. Dit is een openbaar verslag. Belanghebbenden kunnen in verzet komen tegen voorgenomen acties. De vereffenaar is verplicht de rechtbank alle door haar gewenste inlichtingen te geven. De rechtbank kan de vereffenaar aanwijzingen geven. Indien de vereffenaar goederen te gelde wil maken dient hij zo veel mogelijk op voorhand te overleggen met erfgenamen. Als erfgenamen bezwaar uiten dient de vereffenaar hen voor te houden dat zij zich tot de rechtbank kunnen wenden. In ingewikkelde nalatenschappen wordt veelal een rechter-commissaris benoemd. De rechter-commissaris neemt als bijzondere rechter diverse taken van de rechtbank over maar krijgt er ook diverse bij. Belanghebbenden kunnen de kantonrechter, dan wel de rechter-commissaris als deze is benoemd, vragen om de vereffenaar aanwijzingen te geven[10] en daarmee feitelijk dwingen tot een bepaald handelen of juist nalaten. Behalve vele wettelijke bepalingen gelden er ook diverse richtlijnen.
Kan een vereffenaar persoonlijk aansprakelijk worden gesteld?
Uitgangspunt bij het afwikkelen en vereffenen van een nalatenschap is dat de vereffenaar niet aansprakelijk is. Hij handelt namens de nalatenschap. De vereffenaar heeft daarbij veel vrijheid. Echter, als de vereffenaar niet heeft gehandeld zoals dat van een ervaren vereffenaar mag worden verwacht wordt de vereffenaar persoonlijk aansprakelijk voor de schade.
Hoe wordt het loon van de vereffenaar bepaald/betaald?
De rechtbank stelt het loon vast. In beginsel wordt het loon van de vereffenaar achteraf bepaald maar als de vereffening lang duurt kan tussentijds daarop een voorschot worden bepaald bijvoorbeeld 1 keer per half jaar. De omvang van het loon vindt plaats op basis van het aantal bestede uren van de vereffenaar x een standaarduurtarief € 226) x ervaringsfactor (variërend tussen 0,8 en 1,6).
Hoe lang duurt het om een erfenis te ontvangen?
Hier zijn geen wettelijke regelingen voor. Het zal duidelijk zijn dat naarmate de nalatenschap groter is en complexer is het meer tijd vergt. De vaststelling van de omvang van de nalatenschap – al dan niet door een executeur of vereffenaar – kan dan lang duren en dat geldt al helemaal als er nog procedures plaatsvinden.
Eenmaal die omvang van de nalatenschap vastgesteld is het de vraag hoe snel de verdeling loopt. Dat hebben de erfgenamen zelf in de hand. Zolang een ruzie tussen erfgenamen duurt en er geen verdeling plaats vindt terwijl ook de rechter nog niet heeft beslist wordt er niet verdeeld.
Dat kan jaren duren. Neemt niet weg dat de meeste nalatenschappen goed zijn te overzien en er helemaal geen gedoe is over de afwikkeling. Maar dan nog zal het al gauw een half jaar duren na het overlijden voordat de verdeling geëffectueerd wordt.
Hoe zit het met de volgorde van de belasting over een nalatenschap?
Er zal veelal de laatste aangifte inkomstenbelasting gedaan moeten worden bij het afwikkelen en vereffenen van een nalatenschap. Veelal gebeurt dat dan door degene die dat tijdens het leven van de erflater verrichte. Dat geldt ook voor eventuele btw-aangiftes. Ook de erfgenamen of executeur kunnen dat verrichten.
De aangifte voor erfbelasting dient de executeur dan wel de vereffenaar te doen. Zij zijn hoofdelijk aansprakelijk voor de erfbelasting die de erfgenamen dienen te voldoen. Dat betekent dat zij deze zelf dienen te betalen als de erfgenamen dat mochten nalaten. Dit wordt niet anders indien voor de executeur of vereffenaar vermogen is verzwegen in bijvoorbeeld het buitenland.
De executeur of vereffenaar zal dus goed moeten vast leggen wat hem door de betrokkenen is verteld. Voordat zij hun taak neerleggen zodat de erfenis kan worden verdeeld leggen zij daarom vaak schriftelijk vast dat de erfgenamen hen vrijwaren voor eventuele onvermelde vermogensbestanddelen van de erflater. Mocht dan toch blijken van een vermogen wat niet eerder in de afwikkeling is betrokken, dan zal de executeur of vereffenaar het door hem of haar te betalen belastingbedrag daarmee willen verhalen op de vereffenaar.
Meer informatie nodig over het afwikkelen en vereffenen van een nalatenschap?
Bent u op zoek naar een specialist voor het afwikkelen en vereffenen van een nalatenschap? Neem dan contact op met mr. F.W. Linders. Bel of stuur een sms of WhatsAppbericht naar telefoonnummer +31 (0)6 22 20 35 66 of stuur een e-mail naar f.linders@keizersadvocaten.nl. U kunt ook contact met ons opnemen via het algemene e-mailadres ka@keizersadvocaten.nl en het vaste telefoonnummer van kantoor +31 (0)40 24 45 600.
Voetnoten:
[1] Artikel 4:142 Burgerlijk Wetboek;
[2] Artikel 4:143 Burgerlijk Wetboek;
[3] Artikel 4:145 Burgerlijk Wetboek;
[4] Artikel 4:182 Burgerlijk Wetboek;
[5] Artikel 4:182 Burgerlijk Wetboek;
[6] Artikel 4:202 Burgerlijk Wetboek;
[7] Artikel 4:203 en 204 Burgerlijk Wetboek;
[8] Artikel 4:217 Burgerlijk Wetboek;
[9] Artikel 4:217 BW;
[10] Artikel 4:210 BW.